امام صادق علیه السلام فرمودند شفاعت ما به کسی که نماز راسبک بشمارد نمی رسد و رسول خدا (صلى الله علیه وآله) فرمودند: «فَمَنْ صَلَّى الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الآْخِرَهَ وَ صَلَاهَ الْغَدَاهِ فِى الْمَسْجِدِ فِى جَمَاعَهٍ فَکَأَنَّمَا أَحْیا اللَّیلَ کُلَّه»
هر کسى که نماز مغرب و عشا و نماز صبحش را در مسجد بصورت جماعت بخواند مانند آن است که تمام شب را به شب زنده دارى و عبادت گذرانده است»
خواندن نماز صبح آنهم در اول وقت، شاید از نمازهاى دیگر مشکل باشدچرا که کندن از رختخواب گرم و لذت خواب در ابتداى راه سخت است ولى نماز گزار مى تواند با کمى تمرین و ممارست از منافع سحر و صبح بهره مند گردد و از فیض نماز اول وقت نماز صبح بى نصیب نماند امام صادق (علیه السلام) مى فرماید: «فَإِذَا صَلَّى الْعَبْدُ صَلَاهَ الصُّبْحِ مَعَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أُثْبِتَتْ لَهُ مَرَّتَینِ تُثْبِتُهَا مَلَائِکَهُ اللَّیلِ وَ مَلَائِکَهُ النَّهَار». (پس هرگاه نمازگزار نماز صبح را با طلوع فجر به جاى آورد دو مرتبه براى او نوشته مى شود، هم فرشته صبح و هم فرشته شب مى نویسند (نماز صبح را فرشته روز و فرشته شب هر دو مشاهده مى کنند)».
باید توجه داشت از دست دادن سلب توفیق از نماز صبح معلول علتهاى مختلفى مى باشد که پس بررسى اعمال و رفتار خود در طول شبانه روزعلت اصلى آن را یافته و در رفع آن کوشش نمود.
لذا قبل از بیان راههاى غلبه بر این مشکل به عنوان مقدمه به بیان عوامل سلب توفیق از نماز صبح پرداخته و راهکارهایى جهت حل این مشکل مطرح مى نمائیم.
عوامل سلب توفیق از نماز صبح به دو گروه عمده دسته بندى مى شود:
الف: عوامل مادى
که برخى از این عوامل شامل موارد ذیل مى باشد
1- فقدان برنامه ریزى و نظم در زندگى
2- پرخورى در شب
3- کسلى و تنبلى افراد
4- غرق شدن در مسائل مادى و دنیویى
5- خوردن غذاهاى نامناسب در شب
برخى از غذاها بگونه اى مى باشند که اعصاب و بدن را سست مى نمایند لذا اگر شب ها از ماست، دوغ، کشک و مانند آن استفاده شود خواب بر انسان چیره شود و یا خوردن غذاهاى چرب و سنگین موجب سنگینى خواب مى گردد و این امور باعث مى شود انسان براى بیدار شدن از خواب دچار مشکل گردد.
ب: عوامل معنوى
1- ضعف در خداشناسى
یکى از مهمترین عوامل معنوى که موجب مى شود تا انسان نسبت به نماز صبح به سختى از خواب بیدار گردد، عدم معرفت و شناخت نسبت به خداوند متعال و الطاف وى مى باشد.
فرض کنید اگر با یکى از مسولین که حل مشکل تان در دست اوست قرارى گذاشته اید. و یقین دارید که وى در همان ساعت مقرر منتظر شما است. آیا واقعا شب به راحتى مى خوابید و دیر بر سر قرار حاضر شده و یا با کسلى با وى مواجه مى شوید؟
اگر انسان واقعا نسبت به الطاف الهى کمترین معرفتى داشته باشیم و بداند که کسى که قرار است به هنگام نماز با وى صحبت کند همانى است که ما را از نیستى به دنیا آورده و تمامى نعمت هاى خود را نیز بر ما ارزانى داشته تا به نهایت کمال و درجات بالاى بهشتى دست پیدا کند. او همانیست که اختیار کمى و زیادى روزى ما را دارد همانى است که مرگ و زندگى ما در ید قدرت اوست و... با این حال آیا نسبت به نماز با بى حالى برخورد خواهیم کرد و یا آنکه سر از پا نشناخته و با تمام وجود به اقامه نماز عاشقانه خواهیم پرداخت.
2- گناه
بعضى از گناهان که معمولا دامنگیر جوانان از جمله دانشجویان مى باشد از قرار ذیل است.
- دیدن صحنه هاى و تصاویر غیر اخلاقى از طریق اینترنت، ماهواره، تلفن همراه و...
- چشم چرانى
- برقرارى روابط نامشروع با جنس مخالف
- استفاده از غذاهایى که حلال نیستند.
- استفاده از غذاهایى که پاک نیستند.
- دروغ گفتن
- استهزاء و تحقیر دیگران
- ایجاد مزاحمت و آزار همکلاسى ها ودوستان و همکاران و...
3- ضعف اراده: سحرخیزى اراده و عزم مى خواهد. دوست داشتن تنها کافى نیست، باید با تصمیم جدى خوابید.
با توجه به آنچه گفته شد راهکارهای حل این مشکل در هفت محور قابل ارائه مى باشد:اول: فعالیت هاى روزانه
2- انتقال فعالیت هاى شبانه به بعد از نماز صبح چراکه که معمولا این گونه فعالیت ها تا پاسى از شب به طول مى انجامد و باعث خواب ماندن از نماز صبح مى شود.
3- از سیستم مراقبه، مشارطه، محاسبه استفاده کنید، یعنى با خود شرط نمائید که گناهى انجام ندهید سپس در طول روز مراقب اعمال خویش باشید (چه در زمان حضور در کلاس و کتابخانه و خوابگاه و...) و شب هنگام محاسبه کنید تا ببینید تقوى را رعایت نموده اید و در طول روز آیا گناهى مرتکب شده اید و در صورتى که تقوى را رعایت ننموده اید توبه نموده و با خود شرطى را بگذارید تا دیگر مرتکب آن گناه نشوید.
4- تماشاى صحنه و فیلم هاى مبتذل و آلوده به گناه و همین طور رفتن به محیطهاى نامناسب را ترک نمائید.
5- از گفتگو با جنس مخالف، نگاه کردن به آنها، خندیدن در منظر نامحرم جدا خوددارى کنید.
6- از آنجا که ممکن است ارتکاب برخى از گناهان به دلیل عدم اطلاع از آنها باشد، لذا جهت فراگیرى واجبات و محرمات دینى مطالعه بیشترى نموده و به کتابهاى ذیل مراجعه فرمائید:
- مطالعه رساله عملیه مرجع تقلید خود
- کتاب واجبات و محرمات در شرع اسلام/ آیت الله مشکینى/ دفتر نشر الهادى/ 1378 ش
- گناهان کبیره شهید دستغیب (ره)
دوم: خوراک شبانه
در خصوص خوراک شبانه نکات زیر را رعایت فرمائید:
1- شام را در ابتداى شب بخورید زیرا هر چه وقت خوردن شام به اول شب نزدیک تر بوده و با وقت خواب فاصله داشته باشد هم خواب راحت ترى خواهید داشت و هم براى نماز صبح با مشکل کمترى مواجه خواهید شد.
2- بلافاصله قبل از خواب چیزى نخورید:
اگر در فاصله ى زمانى کمتر از دو ساعت به خوابیدن، چیزى بخورید وبعد به رختخواب بروید بدن شما درگیر هضم غذا خواهد بود و این امرتواند در خواب شما اختلال ایجاد کند و یا اصلا زمان به خواب رفتنتان را طولانى کند.
3- سعى کنید زود بخوابید، زیرا تحقیقات نشان داده است که خواب یک سوم ابتداى شب کاملتر و با آرامش تر مى باشد و لذا خستگى را از تن انسان، بهتر خارج مى کند.
4- پر خورى نکنید: باید از افراط و تفریط در خوردن پرهیز شود. کم خورى غیر از نخوردن یا بد خوردن است.
5- غذاى مناسبى میل نمائید: کیفیت غذا جورى باشد که اعصاب و بدن سست نشود. شب ها از ماست، دوغ، کشک و مانند آن استفاده نشود یا در کنار آن ها چند دانه خرما یا کشمش یا مویز و مانند آن تناول شود. هر کس باید با توجه به مزاج خود، برنامه غذایى مناسبى براى خود داشته باشد. دقت کنید چه غذاهایى قوت مى بخشد، چه غذاهایى سستى و نسبت به چه غذاهایى حساسیت دارید. مثلا خرما براى بعضى مزاج ها سازگار نیست زیرا موجب جوش صورت و دمل مى شود.
6- از خوردن مال حرام پرهیز نمائید.
باید توجه داشت که بسیارى از عوامل سلب توفیق از نماز صبح ممکن است برخاسته از شرایط زندگى، دوستان، محیط و جو حاکم بر آن باشد که مى تواند در وضعیت روحى افراد تأثیر گذار باشد. بنابراین:
اولا: سعى کنید در محیط کار و زندگى خود با افرادى که بیشتر اهل معنویت، نماز و دعا و با نشاط هستند معاشرت داشته باشید و از آنها بخواهید که شما را برای نماز بیدار کنند و از گعده دوستانه که توأم با گناه و رفتارهاى غیراخلاقى است اجتناب کنید.
ثانیا: تا آنجا که ممکن است در فضاهاى معنوى همچون مساجد نمازهاى مستحبى را بجا بیاورید. چراکه فضاهایى که معنوى باشند، ناخودآگاه انسان را تحت تأثیر قرار مى دهند و به طور غیر مستقیم، بدون حساسیت فرد، سبب تأثیر گذارى مى شوند.
بالا بردن انگیزه و اشتیاق به نماز
وقتى بدانیم نماز به معناى ارتباط و سخن گفتن مستقیم با خداوند بزرگ است و این بالاترین توفیقى است که یک انسان مى تواند از آن برخوردار باشد، سعى مى کند همواره خود را آماده سازد.
قرآن کریم مى فرماید: «... وَالَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِالاْخرِهَ یؤْمِنُونَ بِهِ وَهُمْ عَلَى صَلاَتِهِمْ یحَافِظُونَ».
(... آنها که به آخرت ایمان دارند به آن (قرآن) ایمان مى آورند و مراقب نمازهاى خویش مى باشند.»
در این باره نکات ذیل را رعایت فرمائید:
1- کتاب هایى درباره اهمیت و ارزش نماز مطالعه کنید، تا شناخت شما در مورد نماز بیشتر شود
2- بدانید به هر اندازه که کارهاى خوب در این دنیا خود را سخت نشان دهد در آخرت پاداش ان به همان اندازه بیشتر خواهد بود کما این که امام باقر (علیه السلام) فرموده اند: کار نیک و عمل خیر بهمان نسبتى که در قیامت سنگین و موجب سنگینى میزان انسان مى شود براى مردم دنیا سنگین و دشوار است. و کار زشت بر اهل دنیا خفیف و سبک است (زود انجام مى دهند) همچنان که در آن جهان خفیف و موجب سبکى میزان اعمال مى شود.
3- این نکته را باید توجه داشته باشید که عمر گذرا مى باشد و فرصت ها به سرعت از دست مى رود و بهترین فرصت براى خود سازى و رسیدن به کمال همین دوران جوانى مى باشد.
4- سیره چهارده معصوم، اولیاء دین و علما دینى و حالات آنها را به هنگام برپایى نماز مطالعه نمائید و به دنبال این نکته باشید که چه انگیزه اى موجب مى شد تا آنها با چنین شور و حالى به نماز بپردازند.
